آب انباری نائین
ژرفای زمین
در گذشته ، همه شهرهای کویری ایران دارای آب انبارهای متعددی برای ذخیره
سازی و تامین آب شرب مردم بودند و نائین نیز از این قاعده مستثنی نبود . در
همه محله های تاریخی نائین می توان آب انبار های زیادی را مشاهده کرد که
معماری همگی شان شبیه هم است . مهم ترین بخش آب انبار ، مخزن یا منبع آب
است که به شکل استوانه ای درون زمین ساخته شده است . عموماً روی این مخزن
ها یک تاق گنبدی با یک یا دو بادگیر می زدند که باعث گردش جریان هوا و
همچنین خنک شدن آب می شد . درنائین قطر استوانه برخی آب انبار ها 15 و عمق
شان 16 متر است و برای رسیدن به پاشیر آب باید از پله های طولانی گذر کرد و
تا عمق زمی پیش رفت . آب انبار ها نیز از طریق قنات هایی تامین می شد که
طول شان گاهی از 40 کیلومتر بیشتر بود و آب حاصل از باران و ذوب برف را در
کوه های اطراف نائین به شهر می رساندند . در نائین ، حدود 200 آب انبار
وجود دارد که چند تا از معروف ترین های شان به نام آب انبار های خان در
نزدیکی نارین قلعه قرار گرفته و به تازگی مرمت شده اند .
مسجد جامع نائین
آمیزه شکوه و سادگی
مسجد جامع نائین ، مهم ترین اثر تاریخی این شهر و البته برجسته ترین جاذبه
گردشگری آن است آن است که بسیاری دیگر از دیدنی های شهر در فاصله کمی از
آن قرار گرفته اند . ساخت این مسجد را به عمربن عبدالعزیز ، خلیفه اموی
نسبت می دهند . با این حال کتیبه های مسجد مربوط به حدود 700 سال پیش است .
پژوهشگران حدس زده اند که ساختمان کنونی مسجد حول و حوش هزار سال قدمت
دارد . در مسجد جامع با اثریرو به رو می شوید که یکجا ساخته نشده بلکه در
طول چند قرن توسعه یافته و شاهد تغییر و تحولات مختلف بوده است . ساختمان
مسجد از خشت و آجر و ظاهری ساده دارد اما در بظن این سادگی می توان شکوه و
زیبای بی انتهایی را کشف کرد . شاخص ترین آثار موجود در مسجد جامع یکی
مناره آجری آن است 28 متر ارتفاع دارد و بلند ترین سازه شهر نائین به شمار
می آید و دیگری ، محراب گچ بری مسجد که با نقش گل و گیاه و نقوش هندسی و
نوشته هایی به خط کوفی درکمال ظرافت و نفاست ساخته شده است . کنار محراب
نیز منبر چوبی منبت کاری شده ای قرار دارد که طبق کتیبه موجود ، 724 سال
پیش ساخته شده اما گذر زمان ذره ای از زیبایی آن نکاسته است . افزون بر این
، مسجد جامع نائین دارای یک شبستان زمستانی است که در زیر زمین ساخته شده .
این را هم بیفزاییم که این مسجد فاقد گنبد و ایوان است و گنبدی که در
مجاورت آن دیده می شود ، مربوط به مقبره یکی از بزرگان دوره سلجوقی است .
مسجد جامع نائین در خیابان مسجد جامع قرارگرفته و همه روزه از ساعت 9 تا 18
پذیرای گردشگران است .
خانه پیرنیا
موزه مردم شناسی کویر
درست چشم در چشم مسجد جامع نائین ، خانه پیرنیا قرار دارد که زیبا ترین و
سالم ترین خانه تاریخی نائین است . این خانه در دوره صفویه ساخته شده و سبک
معماری آن سبک گودال باعچه است ؛ یعنی حیاط خانه را چند متر گودتر از سطح
زمین ساخته اند تا فضای خانه در تابستان های گرم و خشک کویر، خنک باشد .
خانه پیرنیا متعلق به بهنام میرزا احمد خان نائینی ؛ یکی از حکام نائین
بوده است اما سال 1349 به خاطر نفاستی که داشت ، توسط وزارت فرهنگ و هنر
وقت خریداری شد و از سال 1373 نیز موزه مردم شناسی کویر را در آن بر پا
کردند . معماری و تزئینات خانه نمایانگر زندگی مردمان متمول ساکن کویر و
باور ها و سلایق آنان است ؛ مثلاً در و دیوار خانه پر است از نقوشی که
داستان های هفت پیکر نظامی گنجوی مانند خسرو و شیرین و یوسف و زلیخا را به
تصویر می کشند همچنین ابزار ، وسایل و اسناد مختلف زندگی مردمان کویر را در
تالار ها و اتاق های خانه پیرنیا به نمایش گذاشته اند که خود پنجره ای است
به تاریخ اجتماعی و مردم شناسی تاریخی مناطق مرکزی ایران .
در خانه پیرنیا همه روزه به جز دوشنبه ها از ساعت 9 تا 18 به روی بازدید کنندگان گشوده است .
نارین قلعه
یادگار ساسانیان
بین تمام بناهای تاریخی نائین ، نارین قلعه از همه کهن تر است واز آثار
دوره پیش از اسلام به شمار می رود ؛ یعنی زمانی که نائین یکی از مراکز بزرگ
سیاسی و اداری امپراتوری ساسانی بود . این قلعه مثل خیلی دیگر از قلعه های
شهرهای مرکزی ایران در وسط شهر قرار گرفته و مرکز استقرار حاکم شهر بوده
است . بدین معنی که اگر کسانی به شهر یورش می برند و به درون آن وارد می
شدند یا عده ای در شهر سر به شورش می گذاشتند ، حاکم و سر بازانش می
توانستند در این قلعه پناه بگیرند و در مقابل مهاجمان یا شورشیان دفاع کنند
. معروف است که نارین قلعه نائین تا دوره قاجار مورد استفاده بوده اما
امروزه رو به خرابی می رود و متاسفانه بخش زیادی از آن ویران شده و به صورت
توده های بزرگ خشت و گل در آمده است . به همین علت ورود به داخل قلعه ممکن
نیسیت و فقط می توان گرداگرد آن به گردش در آمد . این اثر در نزدیکی مسجد
جامع قرار گرفته و از طریق چند کوچه پس کوچه با آن ارتباط دارد .
بازار نائین
زیبا اما متروک
نائین از شهرهایی است که در گذشته در مسیر جاده ابریشم قرار گرفته بود و
رونق اقتصادی درخور توجهی داشت . پس عجیب نیست که بازار قدیمی و سرپوشیده
آن نیز بزرگ و دارای حجره های زیادی باشد این بازار درگذشته مانند ستون
فقرات ارتباطی شهر ، محلات مختلف نائین را به هم وصل می کرد و جایگاه مراسم
مختلفی مانند سوگواری ماه محرم بود ، اما امروز ، هیچ نشانی از رونق گذشته
ندارد . اگر چه مغازه های این بازار کمابیش حفظ شده اند اما همگی بسته اند
. وقتی به بازار نائین می روید با یک کالبد معماری زیبا اما خشک و خالی رو
به رو می شوید که فقط به درد عکاسی و فیلمبرداری می خورد و همان طور که
اشاره کردیم بخش زیادی از سریال تلوزیونی "پهلوانان نمی میرند " را در این
بازار جلوی دوربین برده اند . البته از یکی دو سال پیش اداره میراث فرهنگی
نائین ، تعدادی از هنرمندان را تشویق کرده که در چند تا از حجره های بازار
شهر رونق گذشته را بازیابد . در هر حال و با وجود خالی بودن بازار نائین ف
دیدن آن را جدا به شما توصیه می کنیم ؛ زیرا جایی است زیبا و نوستالژیک .
دیدنش هم نه ساعت خاصی دارد و نه نشانی می خواهد . هر جای شهر که باشید و
سراغ بازار قدیمی را بگیرید ، نشان تان می دهند .
ناحیه محمدیه
شهری کنار شهر
در دو سه کیلومتری شرق نائین ، روستا یا شهرکی وجود دارد به نام محمدیه که
با وجود وسعت کم ، تمام خصوصیات و عناصر یک شهر ایرانی اسلامی را در خود
جای داده است . در میانه محمدیه ، قلعه بزرگی روی یک صخره خودنمایی میکند
که از فراز آن می توان نمای کاملی از محمدیه و نائین و دشت ها و کوه های
پیرامون آن را تماشا کرد . همچنین محمدیه مانند نائین دارای مسجد جامع ،
چند حسینیه و تعدادی آب انبار است که هر کدام در جای خود تماشایی هستند .
افزون بر این ، کارگاه های عبابافی نائین نیز در محمدیه قرار گرفته و
عباهای معروف ومرغوب نائین که از قدیم شهره خاص و عام بوده اند ، در محمدیه
بافته می شوند . توصیه ما این است که هرگز بدون دیدن محمدیه نائین را ترک
نکنید ؛ چرا که این ناحیه یکی از بکرترین و کامل ترین الگوهای شهرسازی
ایرانی را به نمایش می گذارد و حال و هوای تاریخی آن تا حد زیادی همچنان
حفظ شده است .
نائین از شهرهای استان اصفهان است که از مرکز استان 140 کیلومتر و از
پایتخت 458 کیلومتر فاصله دارد . این شهر ، آب و هوای کویری دارد اختلاف
درجه حرارت روز و شب در فصول مختلف سال زیاد است و تابستان هایش طولانی و
بدون بارش است . به علت گرمی و خشکی هوا تابستان فصل مناسبی برای سفر به
این شهر نیست ؛ زمستان ها نیز هوای شهر سرد و پر سوز است . از این رو ،
بهار و پاییز فصول مناسب برای سفر به این شهر کویری هستند . نایین تقریباً
در میانه راه اصفهان به یزد قرار دارد و سفر به آن با وسیله نقلیه شخصی ف
قطار و اتوبوس امکان پذیر است . نایین در مسیر راه آهن تهران – یزد قرار
دارد و ایستگاه آن در فاصله 35 کیلومتری شهر و در جاده نایین – انارک واقع
شده است .
آرامگاه پیرنیا
مصلای نائین که به شهادت نامش احتمالاً جایگاه برگزاری نماز جمعه یا نماد
اعیاد فطر و قربان بوده و از مرکز شهر فاصله داشته ، باغ بزرگی است که در
یک قسمت آن ساختمانی بزرگ با گنبدی فیروزه ای رنگ به چشم می خورد . در این
ساختمان عده ای از بزرگان خاندان پیرنیا از جمله یکی از مشایخ صوفیان این
شهر به نام حاج عبدالوهاب به خاک سپرده شده است . بعد ها نوادگان این شخص
در دستگاه اداری قاجارها صاحب مقام و مکنت بسیار شدند ؛ از جمله میرزا
نصرالله خان پیرنیا در دوره مظفرالدین شاه ویر امورخارجه شد و سپس به عنوان
نخستین ریاست الوزرای عصر مشروط تشکیل کابینه داد . دو فرزند او میرزا حسن
پیرنیا و میرزا حسین پیرنیا بارها و بارها مشاغل مهمی مانند وزارت ، نخست
وزیری و ریاست مجلس شورای ملی را به دست آوردند و هر دو در زمره رجال
خوشنام تاریخ معاصر قرار گرفتند . مزار این سه نفر در امامزاده صالح تجریش
است . در مصلا شنبه تا چهارشنبه از ساعت هشت تا 12 به روی عموم مردم باز
است . پنج شنبه و جمعه نیز فقط با هماهنگی قبلی می توان به دیدن آنجا رفت .
حسینیه های نائین
استخوان بندی شهر
نائین دارای هفت محله به نام های باب المسجد ، نوگاباد ، کلوان ، سرای نو ، کوی سنگ ، چهل دختران و پنجاهه است و همه این محله ها در مرکز خود دارای یک حسینیه هستند . این حسینیه ها فقط جایگاه برگزاری مراسم سوگواری ماه محرم نیستند ، بلکه از آن فراتر ، مرکز محله و جایگاه آمد و شد یا اجتماع مردم محسوب می شوند و هر محله هویت خود را از آنها می گیرد . حسینیه های نائین به طور کلی از دو بخش تشکیل می شوند : یکی فضای سرپوشیده که مخصوص برگزاری مراسم سوگواری است و دیگری فضای باز که علاوه بر برگزاری آیین های مذهبی ، حالت یک میدانچه را دارد و مردم به طور معمولی برای رفتن از یک سوی محله به سوی دیگر دیگر از آن عبور می کنند . همچنین مجموع فضای سرپوشیده و باز هر حسینیه دارای قسمت هایی مانند مسجد یا نمازخانه کوچک ، سقاخانه ، الوخانه ، آب انبار، آشپزخانه ، سالن غذاخوری و حتی دکان است . معماری حسینیه های نائین خیلی به هم شبیه است و از آنجا که دیدن همه آنها در وقت و حوصله گردشگران نمی گنجد ، توصیه ما دیدار از حسینیه باب المسجد در همسایگی مسجد جامع است .
نقاب ساخته شده است . کنار محراب نیز منبر چوبی منبت کاری شده ای قرار دارد که طبق کتیبه موجود ، 724 سال پیش ساخته شده اما گذر زمان ذره ای از زیبایی آن نکاسته است . افزون بر این مسجد جامع نائین دارای یک شبستان زمستانی است که در زیر زمین ساخته شده است و این راهم بیفزاییم که این مسجد فاقد گنبد و ایوان است و گنبدی که در مجاورت آن دیده می شود مربوط به مقبره یکی از بزرگان دوره سلجوقی است . مسجد جامع نائین در خیابان مسجد جامع قرار گرفته و همه روزه از ساعت 9 تا 18 پذیرای گردشگران سات .
